YOEP & JIJ de podcast: Angst bij kinderen en jongeren

In de nieuwste aflevering van de YOEP & JIJ-podcast verdiepen Lisette en orthopedagoog Anna Warmerhoven zich in een onderwerp dat velen raakt: angst. Of het nu om sociale situaties gaat, prestaties op school of angst om alleen te zijn, veel kinderen en jongeren krijgen hier vroeg of laat mee te maken. Angst kan een beschermende functie hebben, maar wanneer het het dagelijks leven gaat beïnvloeden, kan het kinderen en ouders onzeker maken. In het gesprek met Lisette biedt Anna waardevolle inzichten over hoe ouders hun kind kunnen ondersteunen bij angst zonder het gevoel van veiligheid te verstoren.

Rol van ouders in angstbegeleiding

Anna beschrijft angst als een natuurlijke reactie die van oorsprong bedoeld is om ons te beschermen.

Angst helpt je veilig te blijven. Het is een alarmsysteem dat ervoor zorgt dat je scherp blijft in situaties die mogelijk gevaarlijk zijn

Dit alarmsysteem is voor kinderen vaak nog sterker aanwezig. Hoewel angst beschermend werkt, kan het ook overweldigend zijn. Zo kan een situatie die voor de een onschuldig lijkt, voor de ander enorm beangstigend voelen. Deze emotie kan dan belemmerend worden, vooral als iemand activiteiten gaat vermijden of extra bescherming zoekt om zich zekerder te voelen.

De rol van ouders: erkenning voorop

Als ouder wil je niets liever dan je kind geruststellen en beschermen. Toch benadrukt Anna in haar gesprek met Lisette hoe belangrijk het is dat ouders eerst de angst van hun kind erkennen. Ze legt uit: “Erkenning gaat altijd voor advies. Pas wanneer je kind zich gehoord voelt, kan het openstaan voor tips en oefeningen.” Door eerst naar het kind te luisteren en zonder oordeel ruimte te geven aan hun gevoelens, voelen zij zich begrepen en minder alleen in hun angst.

Wanneer je bijvoorbeeld merkt dat je kind sociale situaties begint te vermijden, kan het verleidelijk zijn om meteen oplossingen aan te reiken of de angst weg te wuiven. Maar, zoals Anna benadrukt, werkt dit vaak averechts. Het helpt juist om even de tijd te nemen, je kind te laten vertellen wat hem of haar zo onzeker maakt, en dit oprecht te erkennen. Alleen al die erkenning kan ervoor zorgen dat je kind zich gesteund voelt en minder angst ervaart.

Vermijdingsgedrag en “voor de zekerheid” – wanneer steun overslaat in versterking van angst

Veel ouders herkennen zich misschien in situaties waarin hun kind extra geruststelling nodig heeft – bijvoorbeeld, een kind dat niet alleen naar een feestje durft of bang is om alleen naar het toilet te gaan. Dit wordt vaak “voor de zekerheid-gedrag” genoemd: handelingen die kinderen helpen zich veiliger te voelen, zoals bij een vriend of ouder blijven wanneer iets spannend is. Anna legt echter uit dat hoewel dit gedrag tijdelijk rust kan geven, het de angst op de lange termijn juist kan versterken. Het kind leert immers niet dat hij of zij de situatie zelf kan aangaan en overwinnen.

In plaats daarvan stelt Anna voor om geleidelijk stapjes te zetten, waarbij kinderen langzaam wennen aan zelfstandigheid, zonder dat ze direct met hun grootste angst worden geconfronteerd. Denk bijvoorbeeld aan het begeleiden van je kind bij een activiteit en daarbij steeds iets meer los te laten. Zo leren kinderen dat zij deze situatie zelf kunnen aangaan, en dit kan hun zelfvertrouwen aanzienlijk vergroten.

Begrip opbouwen: samen kleine stappen zetten

Voor ouders is het belangrijk om bij het werken aan angst bij hun kind ook naar hun eigen rol en reactie te kijken. Kinderen voelen vaak aan wanneer ouders zich zorgen maken en reageren hierop, waardoor de angst kan toenemen. Anna moedigt ouders aan om hun eigen gevoelens van ongemak en bezorgdheid te herkennen, zodat ze bewuster met hun kind kunnen omgaan. Een ontspannen, ondersteunende benadering helpt het kind om te voelen dat hij of zij er niet alleen voor staat.

Ook jongeren zelf kunnen baat hebben bij deze aanpak. Voor hen is het geruststellend om te weten dat iedereen – zelfs volwassenen – angsten en onzekerheden kent. Dit besef helpt jongeren om hun eigen gevoelens te normaliseren en moedigt hen aan om zichzelf stap voor stap uit te dagen. Zoals Anna in de podcast zegt:

Wanneer je iets spannend vindt, kun je leren het toch te proberen en zo ontdekken dat je meer kunt dan je denkt.

Aan de slag met angst – stappen voor thuis

Het gesprek met Anna biedt concrete handvatten voor ouders en jongeren. Het begint allemaal bij bewustwording en begrip. Een van de eerste stappen die je thuis kunt zetten, is samen bespreken waar de angst vandaan komt. Neem rustig de tijd en probeer het helemaal te begrijpen. Wat maakt die situatie spannend? Zijn er bepaalde gedachten of situaties die telkens terugkomen? Deze gesprekken helpen kinderen hun angsten beter te begrijpen en verlichten het gevoel dat ze er alleen voor staan.

Daarnaast adviseert Anna om voorzichtig te beginnen met het afbouwen van “voor de zekerheid-gedrag.” Start met kleine, haalbare stappen en werk zo samen naar grotere uitdagingen toe. Misschien is het voor je kind al een grote stap om bijvoorbeeld alleen naar een verjaardagsfeestje te gaan of zelf het initiatief te nemen voor een presentatie op school. Het belangrijkste is om dit proces samen met hen aan te gaan, zodat ze ervaren dat angst kan verminderen en dat ze niet in hun eentje hun angst hoeven te overwinnen.

De inzichten uit deze aflevering van de YOEP & JIJ-podcast bieden zowel ouders als jongeren een waardevolle basis om met angst om te gaan. Door samen aan de slag te gaan en op een veilige manier angsten aan te pakken, kunnen kinderen vertrouwen opbouwen en leren dat angst geen onoverkomelijke hindernis hoeft te zijn, maar een emotie die met begrip en oefening beheersbaar wordt.